ترکیب اصالت خاک و نبوغ مهندسی امروز
مصالح ساختمانی از دیرباز، شالوده تمدن و مظهر استقامت بوده‌اند. در میان انبوه موادی که بشر برای ساخت سرپناه از آن‌ها بهره برده، محصولی از خاک رس پخته‌شده جایگاهی ویژه دارد. این مکعب‌های رسی که غالباً با سوراخ‌هایی عمودی بر سطح خود متمایز می‌شوند، نقشی بی‌بدیل در صنعت ساخت‌وساز مدرن و سنتی ایفا می‌کنند. نام‌گذاری این مصالح گاهی برگرفته از محل تولید اولیه آن‌هاست، به عنوان مثال، در منطقه اصفهان، شهری تاریخی و صنعتی، محله‌ای به نام لفتون وجود دارد که مرکز تولید این محصول بوده و به همین دلیل این محصول ساختمانی خاص به نام آجر لفتون نیز شناخته می‌شود.
تاریخچه و منشأ تولید
اگرچه استفاده از آجر قدمتی هزاران ساله دارد، اما نمونه سوراخ‌دار آن محصولی نسبتاً نوین در تحول معماری است. سوراخ‌های ایجاد شده در این قطعات، یک نوآوری هوشمندانه محسوب می‌شود که به منظور کاهش وزن، افزایش سرعت پخت و همچنین بهبود پیوند ملات ابداع گردید. خاستگاه تولید انبوه این مصالح به منطقه‌ای در حوالی اصفهان بازمی‌گردد که به دلیل وجود معادن غنی خاک رس مرغوب، به یکی از قطب‌های تولید این محصول بدل شد. این محصول که به طور گسترده در کوره‌های سنتی و صنعتی پخته می‌شود، در رنگ‌های متنوعی از زرد روشن تا قرمز و گلبهی در بازار موجود است که هر کدام بسته به نوع خاک اولیه و دمای پخت، جلوه‌ای خاص دارند.
فرآیند تولید و ساختار فیزیکی
تولید این مکعب‌های رسی از گِل رس مرغوب آغاز می‌شود. پس از آسیاب کردن و آماده‌سازی دقیق خاک، مواد اولیه وارد خط تولید شده و تحت فشار و در قالب‌های مخصوص شکل می‌گیرند. وجود سوراخ‌ها در این قطعات، که معمولاً به ده عدد می‌رسد، نه تنها باعث کاهش حجم تقریبی ۲۵ درصدی از مصالح مصرفی می‌شود، بلکه یک مزیت فنی بزرگ را به ارمغان می‌آورد. این سوراخ‌ها اجازه می‌دهند تا گرما به صورت یکنواخت‌تری در کل قطعه پخش شود و فرآیند خشک شدن و پخت آن سریع‌تر و کامل‌تر انجام گیرد. در زمان اجرا، این حفره‌ها با ملات پر می‌شوند و یک اتصال مکانیکی قوی ایجاد می‌کنند که مقاومت ساختمان در برابر نیروهای جانبی، به ویژه در مناطق زلزله‌خیز، را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهد.
ابعاد، انواع و کاربری‌ها
این محصول پرطرفدار در ابعاد گوناگونی تولید می‌شود که هر کدام برای کاربری خاصی در نظر گرفته شده‌اند. از متداول‌ترین ابعاد می‌توان به مدل قالب بزرگ با طول ۲۱.۵، عرض ۱۰ و ارتفاع ۵.۵ سانتی‌متر و مدل قالب کوچک‌تر با طول ۱۹، عرض ۹ و ارتفاع ۵ سانتی‌متر اشاره کرد. انواع آن نیز بر اساس تعداد سوراخ‌ها و ابعاد شامل مدل‌های ده سوراخ (رایج‌ترین نوع)، سه گل (با سه سوراخ) و نیمه (با ابعادی نصف یک قطعه کامل) تقسیم‌بندی می‌شوند.
اصلی‌ترین کاربرد این مصالح، در احداث دیوار است. به دلیل وزن نسبتاً سبک‌تر در مقایسه با برخی نمونه‌های فشاری قدیمی، این مصالح بار مرده سازه را کاهش می‌دهند. همچنین، در ساخت دیوارهایی که تحمل فشار و وزن بالایی را دارند، از این قطعات استفاده می‌شود و در صورت لزوم، می‌توان با قرار دادن میلگرد در داخل سوراخ‌ها و تزریق ملات، دیوارهایی بسیار مقاوم و مسلح ایجاد کرد که به عنوان دیوارهای حمال عمل کنند. به علاوه، از این محصول برای احداث سقف‌های طاقی و همچنین دیوارکشی محوطه‌ها، سوله سازی و ویلاسازی به وفور استفاده می‌شود. مدل‌های باکیفیت‌تر این محصول که دارای سطحی صاف و رنگی یکدست هستند، حتی در سطوح بیرونی ساختمان‌ها و به عنوان پوشش تزئینی نیز به کار می‌روند و زیبایی و اصالت خاصی به نمای بنا می‌بخشند.
مزایای اقتصادی و فنی
انتخاب این نوع مصالح تنها یک تصمیم فنی نیست، بلکه دارای توجیهات اقتصادی و محیطی نیز هست:
· صرفه‌جویی در مواد اولیه: وجود سوراخ‌ها باعث می‌شود که مواد اولیه کمتری برای تولید مصرف شود.
o نکته: این صرفه‌جویی، قیمت تمام‌شده محصول را به شکلی رقابتی نگه می‌دارد.
· کاهش هزینه‌های ساخت:
1. حمل‌ونقل ارزان‌تر: به دلیل وزن کمتر هر واحد.
2. ملات کمتر: ساختار پازلی و سوراخ‌دار، مصرف ملات برای چینش را بهینه می‌سازد.
3. زمان اجرای سریع‌تر: ابعاد بزرگ‌تر و وزن سبک‌تر، سرعت اجرای دیوارچینی را بالا می‌برد.
· دوام بالا: مقاومت در برابر یخ‌زدگی و پایداری در برابر شرایط جوی، طول عمر سازه را افزایش داده و نیاز به تعمیرات درازمدت را کاهش می‌دهد.
· ایجاد خلاء: خاصیت عایق‌سازی حرارتی، به صورت غیرمستقیم، هزینه‌های انرژی ساختمان (سرمایش و گرمایش) را در بلندمدت کاهش می‌دهد.
جمع بندی نهایی
به طور خلاصه، این مصالح ساختمانی سوراخ‌دار، که به آجر لفتون شهرت دارد، با تلفیق سنت و فناوری، یک گزینه ایده‌آل برای دیوارهایی محکم، سبک و با دوام در ساخت‌وساز مدرن ایرانی محسوب می‌شود و میراث هزاران ساله آجرکاری را با نوآوری‌های قرن حاضر پیوند می‌دهد.